ލިޔުނީ: ހާރިތު އުބައިދާ
ސުލްޠާން އަލްޕް އަރްސްލާންގެ އަޚްލާޤާއި ސިފަ
ސުލްޠާން އަލްޕް އަރްސްލާނަކީ ފުން ތަޤްވާވެރިކަމާއި އޯގާތެރިކަމުގެ ވެރިއެއް ކަމަށާއި، ފަޤީރުންނަށް ޚިދުމަތް ކުރެއްވުމާއި، الله صلى الله عليه وسلم ދެއްވި ނިޢުމަތްތަކަށް ޝުކުރުވެރިވުމުގެ ގޮތުން މަޝްހޫރުވެވަޑައިގެންނެވި ބޭފުޅެކެވެ. އެއްދުވަހަކު ޚޯރާސަންގެ ފަގީރު ސަރަހައްދުތަކުން ފާއިތުވަމުން ދިޔައިރު، ފަގީރުންގެ ހާލު ފެނުމުން އޭނާގެ ހިތުގައި ކަރުނަ އައެވެ. ދުޢާގައި އަތް އުފުލާލަމުން ދުޢާ ކުރެއްވީ، “އޭ الله، ކަލޭގެފާނުގެ ރަޙްމަތާއި ރަޙްމަތުން މި ނިކަމެތިން މުއްސަނދި ކުރައްވާށެވެ.” އޭނާގެ ދީލަތިކަމަކީ ލެޖެންޑަރީ ކަމެކެވެ؛ ބަރަކާތްތެރި ރަމަޟާން މަހުގެ ތެރޭގައި ޞަދަޤާތުގެ ގޮތުގައި ގަވާއިދުން 150،000 ރަން ފައިސާ ފޮތި (އަޝްރަފީ) ބެހުނެވެ.
ސުލްޠާން އަލްޕް އަރްސްލާން އޭނާގެ ފުޅާ ސަރަޙައްދުގައި ފަޤީރުންނާއި ނިކަމެތިންގެ ރެކޯޑްތައް ވަރަށް ފަރުވާތެރިކަމާއެކު ބެލެހެއްޓި، އެމީހުންނަށް އެކަށީގެންވާ ވަޒީފާއެއް ހޯދައިދިނުމާއި، އެމީހުންގެ ހަރަދުތައް ދައުލަތުން ފޫބެއްދުމަށް ކަށަވަރުކޮށްދިނެވެ. އޭނާގެ ދާއިރާގައި ކުށާއި އަނިޔާވެރިކަން ގާތްގަނޑަކަށް ނެތް ކަމަށާއި، ރައްޔިތުން ދިރިއުޅެމުން ދިޔައީ ހިތްހަމަޖެހުމަށެވެ. ރައްޔިތުންގެ މައްޗަށް އުފުލަންޖެހޭ ބުރަ ލުއި ކުރުމަށްޓަކައި އަހަރީ ބިމުން ނަގާ ޓެކްސް (ޚާރާޖް) އެއްފަހަރާ އެއްފަހަރާ ނެގުމުގެ ބަދަލުގައި ދެ އިންސްޓޯލްމަންޓަކަށް ބަހާލެއްވިއެވެ.
އެއްފަހަރަކު ޓެކްސް ނަގާ މީހުން ވަނީ އޭނާގެ މިނިސްޓަރު ނިޔާމް އަލް މުލްކް ތޫސީގެ މައްޗަށް މާބޮޑަށް މުއްސަނދިކަން އެއްކުރާ ކަމަށް ތުހުމަތުކޮށްފަ އެވެ. ސުލްޠާން އަލްޕް އަރްސްލާން ނިޒާމް އަލްމުލްކަށް ހާޒިރުކުރައްވައި ނަސޭހަތްތެރިވެވަޑައިގަތީ، “މި ތުހުމަތަކީ ތެދެއް ނަމަ، ކަރާމާތާއި އެކު ގަބޫލުކޮށް، ތިމާގެ ސުލޫކު އިސްލާހުކޮށް، އަމިއްލަ ނަފްސު އިސްލާހުކޮށް، ދޮގު ނަމަ ޝަކުވާ ކުރި މީހުންނަށް މާފުކުރައްވާށެވެ.”
ސުލްޠާންގެ ޚިދުމަތްތެރިކަން އިންސާފާއި އާންމު ރައްކާތެރިކަމަށް
ސުލްޠާން އަލްޕް އަރްސްލާންގެ ވަޢުދު އިންސާފަށް އެއްވެސް ޖެހިލުމެއްނެތިއެވެ. އޭނާގެ އެކުވެރިޔާގެ ހެދުން ވަގަށް ނަގާފައިވާ ޚާދިމަކުކަން އެނގުމުން، އެ ޚާދިމު ދަންޖެއްސުމަށް އަމުރުކުރިއެވެ. މި އަމަލުގެ ސަބަބުން އާބާދީގެ ތެރޭގައި ބިރުވެރިކަން އުފެދި، އޭގެ ފަހުން ވައްކަން ގާތްގަނޑަކަށް ނެތެވެ.
ސުލްޠާނަކީ ވެސް ރަސްރަސްކަލުންގެ ބަޔޮގްރަފީއާއި، އެބޭފުޅުންގެ އަޚްލާޤާއި، އިސްލާމީ ފިޤުހު އަށް ވަރަށް ފުންކޮށް ޝައުޤުވެރިވެވަޑައިގަންނަވާ ޢިލްމުވެރިއެކެވެ. އޭނާގެ ނަމޫނާ ސިފައާއި ހެޔޮ ސިފަތަކުގެ ސަބަބުން އިސްލާމީ ދުނިޔޭގައި އޭނާއަށް ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި މަޝްހޫރުކަން ލިބި، ޓްރާންސޮކްސިއާނާ އިން ފެށިގެން ސީރިޔާއާ ހަމައަށް ގިނަ ރަސްރަސްކަލުން ހިލޭސާބަހަށް އޭނާގެ ބާރަށް ތަބާވެ އޭނާއާ ގުޅިވަޑައިގަތެވެ.
މާލިކް-ޝާހް އާއި އެ ސަރަހައްދު ރައްކާތެރިކުރުމުގެ ގޮންޖެހުންތައް
ސުލްޠާން އަލްޕް އަރްސްލާންގެ އަވަހާރަވުމާ ގުޅިގެން އޭނާގެ ދަރިކަލުން މާލިކް-ޝާހް ޝާހިންޝާގެ ނަމުން ވެސް މަޝްހޫރު ތަޚުތަށް އިސްވެވަޑައިގަތެވެ. ނަމަވެސް ސެލްޖުކްސްގެ ދަށުން ކެރްމާންގެ ވެރިކަން ކުރެއްވި އޭނާގެ ދޮންބައްޕަ ޤައުރުދު ވަނީ މަލިކް ޝާހުގެ ބާރު ގަބޫލުކުރަން ދެކޮޅު ހައްދަވައި، އަމިއްލަފުޅަށް ތަޚުތަށް ދައުވާ ކުރައްވާފައެވެ. ލޭއޮހޮރުވާލާ ހަމަނުޖެހުމެއް ހިނގައި، އޭގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ޤައުރުދު ބަލިވެ ހަނގުރާމައިގެ މައިދާނުގައި މަރުވިއެވެ. މާލިކް ޝާހު ކެރްމާން ހިފެހެއްޓި، ހިޖުރައިން 465 ވަނަ އަހަރު (މީލާދީން 1073 ވަނަ އަހަރު) މި ސަރަހައްދުތަކުގެ މައްޗަށް އޭނާގެ ވެރިކަން ވަރުގަދަ ކުރެއްވިއެވެ.
މާލިކް-ޝާހުގެ ވެރިކަމުގައި ސެލްޖުކް ދައުލަތުގެ އެންމެ މަތީ ދަރަޖައަށް ދިޔައިރު، އިރުމަތީގައި އަފްޣާނިސްތާނާއި، ހުޅަނގުން އަނަޓޯލިއާއާއި، ދެކުނުން ލެވަންޓް (ބިލާދުލް ޝާމް) އަށް ބޯޑަރުތައް ފުޅާވިއެވެ. ސެލްޖުކް ދައުލަތުގެ މި ސަރަޙައްދުތައް ހިޖުރައިން 468 ވަނަ އަހަރު (މީލާދީން 1075 ވަނަ އަހަރު) ސެލްޖުކް ކޮމާންޑަރު އަތުސީޒް ދިމިޝްޤު ހަތަރުވަނަ ފަހަރަށް ފަތަޙަކުރުމާ ހަމައަށް ދެމިއޮވެ، ޚުޠުބާ (ދަރުސް) ދެއްވީ ޢައްބާސީ ޚިލާފަތުގެ ނަމުގައެވެ.
ފުޅާކުރުމުގެ މަޤްޞަދުތައް އިތުރަށް ކުރިއަށް ގެންދިއުމަށްޓަކައި، މަލިކުޝާޙް އަލަށް ފަތަޙަކުރި ސީރިޔާގެ ސަރަޙައްދުތައް ހިޖުރައިން 470 ވަނަ އަހަރު (މީލާދީން 1077 ވަނަ އަހަރު) އަބޫ ސަޢީދު ތާޖުލްދައުލާ ތޫޝްއާ ހަވާލުކުރެއްވިއެވެ. ތާޖުލްދައުލާގެ ލީޑަރޝިޕްގެ ދަށުން ބޮޑު ސީރިޔާގައި ސެލްޖުކް ދައުލަތުގެ ބިންގާތައް ވަރުގަދައަށް ޤާއިމުވެގެން ދިޔައެވެ. ހަމައެފަދައިން، ކުރިން ބައިޒަންޓައިންގެ ކޮންޓްރޯލްގެ ދަށުގައިވާ ސަރަޙައްދުތަކުގައި ޖިހާދީ ކެމްޕޭންތައް ކުރިއަށް ގެންދިއުމުގެ މަޤްޞަދުގައި، އޭނާގެ ގާތް ގާތްތިމާގެ މީހެއް ކަމަށްވާ ސުލައިމާން ބިން ޤުތަލްމީޝް އަނަޓޯލިއާގެ ގަވަރުނަރަކަށް މަލިކު ޝާޙް އައްޔަން ކުރެއްވިއެވެ.
ހިޖުރައިން 470 ވަނަ އަހަރު (މީލާދީން 1077 ވަނަ އަހަރު) ސުލައިމާން ބިން ޤުތަލްމީޝް އަނަޓޯލިއާގެ ގަވަރުނަރަކަށް އައްޔަން ކުރައްވައި، ރަމް (އެނަޓޯލިއާ) ގައި ސެލްޖުކް ދައުލަތުގެ ބިންގާ އެޅުއްވިއެވެ. މި ސަރަޙައްދު 224 އަހަރު ވަންދެން ދެމިއޮތްއިރު، އަބޫލް ފަވާރިސް ޤުޠުލްމިޝް ބިން އިސްރާއީލުގެ ދަރިކޮޅުގެ ސަތާރަ ރަސްރަސްކަލުން މި ސަރަޙައްދުގެ މައްޗަށް ވެރިކަން ކުރެއްވިއެވެ. މި ސަރަޙައްދު އުފެއްދެވި ކަމުގެ ޝަރަފު ލިބެނީ ފުރަތަމަ ވެރިޔާ ސުލައިމާން ބިން ޤުޠުލްމީޝް އަށެވެ.
ސުލައިމާން ހިޖުރައިން 477 ވަނަ އަހަރު (މީލާދީން 1084 ވަނަ އަހަރު) އެންޓިއޮކިޔާ ފަތަޙަ ކުރެއްވިއިރު، އޭނާގެ ދަރިކަލުން ދާއޫދު ހިޖުރައިން 480 ވަނަ އަހަރު (މީލާދީން 1087 ވަނަ އަހަރު) ކޮންޔާ އަތުލައިގަނެ، ވެރިރަށް ކަމުގައި ޤާއިމުކުރެއްވިއެވެ. އެނަޓޯލިއާގެ ތަނަވަސް އަދި ރީތި ސިޓީއެއް ކަމަށްވާ ކޮންޔާ ބައިޒަންޓައިން ކްރިސްޓިއަނުންގެ ވަރުގަދަ ތަނަކުން އިސްލާމީ ސެލްޖުކް ސިޓީއަކަށް ބަދަލުވި އެވެ. ހިޖުރައިން 700 ވަނަ އަހަރު (މީލާދީން 1300 ވަނަ އަހަރު) މި ސަރަޙައްދު މޮންގޯލްސްގެ އަތްދަށަށް ގޮސް، ފަހުން އުސްމާނީ ދައުލަތުގެ ތެރެއަށް ވަދެގެން ދިޔައެވެ. ރަމްގެ ސެލްޖުކުން އުންމީދުކުރީ އެނަޓޯލިއާގައި ތުރުކީއާއި ސުންނީ ދައުލަތެއް ޤާއިމުކުރުމަށެވެ.
ސެލްޖުކް ދައުލަތުގެ ދަށަށް ދިއުމެވެ.
މާލިކް ޝާހުގެ ވެރިކަމުގައި އެ ސަރަހައްދުގެ އެންމެ މަތީ ދަރަޖައަށް ދިޔަ ނަމަވެސް، އޭނާގެ ކޮމާންޑަރު އަތުސީޒަށް ސީރިޔާއާއި މިޞްރު އެއްބައިވަންތަ ކުރުމަށް ނާކާމިޔާބުވިއެވެ. މީގެ ކުރިން އަތުސީޒް މިޞްރުގައި ފާތިމީ ދައުލަތަށް ގޮންޖަހާފައިވީނަމަވެސް، ހިޖުރައިން 469 ވަނަ އަހަރު (މީލާދީން 1076 ވަނަ އަހަރު) އޭނާގެ އަރައިގަތުން ނިމުނީ ބަދުރުލްޖަމާލީ އިސްވެ ހުންނަވައިގެން އިސްކޮށް ހުންނަވައިގެން އުފެއްދެވި މިޞްރުގެ ބޮޑު ލަޝްކަރެއްގެ އަތުން ބަލިވެގެންނެވެ. މި ބަލިވުމުން ސެލްޖުކް ސަރުކާރުގެ ތެރޭގައި އެތެރޭގެ ހަމަނުޖެހުމާއި ސިޔާސީ ކޯޅުން އުފެދި، އޭގެ ނިމުމަކަށް އައީ ހިޖުރައިން 471 ވަނަ އަހަރު (މީލާދީން 1078 ވަނަ އަހަރު) އަތުސިޒް އަވަހާރަކޮށްލުމެވެ.
އަދި މީލާދީން 1087 ވަނަ އަހަރު އޭނާގެ އަންހެން ދަރިފުޅު އައްބާސީ ޚަލީފާ އަލްމުޤްތާދީ ބި-އަމްރު الله އާއި ކައިވެނި ކުރެއްވި ނަމަވެސް، އައްބާސީ ޚިލާފަތް ސެލްޖުކް ދަރިކޮޅަކަށް ބަދަލުކުރުމުން ވެސް ދުރުހެލިވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. މި ޔޫނިއަންއިން ދަރިއަކު އުފަންވި ނަމަވެސް، މަލިކު ޝާހު އޭނާގެ ދަރިފަސްކޮޅަށް ޚިލާފަތުގެ ދަޢުވާއެއް ނުކުރެއެވެ.
މާލިކު ޝާހުގެ މަރާއި ޒަމާނެއްގެ ނިމުމެވެ
ސުލްޠާން މާލިކް ޝާހުގެ އަވަހާރަވުމުން ހިޖުރައިން 447 އިން ފެށިގެން ހިޖުރައިން 485 (މީލާދީން 1055–1092) އަށް ސެލްޖުކް ތިން ސުލްޠާނުން ކަމަށްވާ ތުޣްރިލް ބެގް، އަލްޕް އަރްސްލާން އަދި މާލިކް ޝާހުގެ ވެރިކަމުގައި އުފެދުނު ޝަރަފާއި ބާރުގެ ޒަމާނެއް ނިމުނެވެ. އޭނާ ނިޔާވުމުން ދަށަށް ދިއުމާއި ހަލަބޮލިކަމުގެ ދުވަސްވަރެއް ފެށިގެން ދިޔައީ، އެ ސަރަހައްދުގެ އެއްބައިވަންތަކަމާއި ވަރުގަދަކަން ދެމެހެއްޓުމަށް އުނދަގޫތަކެއް ކުރިމަތިވަމުން ދިޔަ ދުވަސްވަރެކެވެ.
އަލްޕް އަރްސްލާނާއި މާލިކް ޝާހުގެ ވެރިކަމުގައި ވަޒީރު (މިނިސްޓަރ) ނިޝާމް އަލް މުލްކް ތޫސީ ވަނީ އޭނާގެ ޙިކުމަތާއި ވެރިކަމުގެ ތެރެއިން އެ ސަރަޙައްދު ހަރުދަނާކުރުމުގައި މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރައްވާފައެވެ. އޭނާގެ ޙިއްޞާތަކަކީ އެ ސަރަޙައްދުގެ ތަނަވަސްކަމަށް މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރި ކަންތައްތަކެއް ކަމަށާއި، ސެލްޖުކް ސަރުކާރުގެ ރަންޒަމާން ދެނެގަތުމަށްޓަކައި އޭނާގެ ދިރިއުޅުމާއި މަސައްކަތްތައް ތަފްސީލީ ގޮތެއްގައި ދިރާސާކުރުމަކީ އަދިވެސް ކޮންމެހެން ބޭނުންތެރި ކަމެއް ކަމަށެވެ.
ތާރީޚުގެ ޞަފްޙާތަކުން: އުސްމާނީ ޚިލާފަތު | 6 ވަނަ ބައި |
