އައިއެސް-ޚަވާރީޖްގެ ޕްރޮޕެގެންޑާއާއި އައިއީއޭއާ ދެކޮޅަށް ކުރާ ފާޑުކިޔުންތަކުގެ ޝަރީޢަތަށް ބިނާކޮށް އިވެލުއޭޝަން – 14 ވަނަ ބައި

ލިޔުންތެރިޔާ: މައުލާވީ އަޙްމަދު ޢަލީ

އިމާމް އަބޫ އަލްޢައްބާސް، އަޙްމަދު ބިން މުޙައްމަދު ބިން އަލްމަޙްދީ ރަޙިމަހުﷲ):

އައްލާމާ އަބޫ އަލްޢައްބާސް، އަޙްމަދު ބިން މުޙައްމަދު ބިން އަލްމަޙްދީ ރަޙިމަހުﷲ، އެކަލޭގެފާނުގެ ތަފްސީރު “އަލްބަހްރުލްމަދީދު”، ޖަލްސާ 2، ޞަފްޙާ 49 ގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.

﴿وَمَنْ يَّتَوَلَّهُمْ مِّنْكُمْ فَاِنَّهٗ مِنْهُمْ﴾
أي: من والاهم منكم فإنه من جملتهم.

އަލްބައިދާވީ ކޮމެންޓް ކުރައްވަނީ:

قال البيضاوي: وهذا تشديد في وجوب مجانبتهم، كما قال صلّى الله عليه وسلّم: «المؤمنُ والمشركُ لا تَتَراءى نَارهَمَا» أو لأن الموالين لهم كانوا  منافقين. 

އިބްނު އާތިޔާ ވިދާޅުވިއެވެ.

وقال ابن عطية: من تولاهم بمعتقده ودينه فهو منهم في الكفر واستحقاق النقمة والخلود في النار، ومن تولاهم بأفعاله من العَضد ونحوه، دون معتقد ولا إخلال بإيمان، فهو من في  المقت والمذمة الواقعة عليهم وعليه.

އައްލާމާ އިބްނު ޢަޝޫރު ރަޙިމަހުﷲ):
އިމާމު އިބްނު ޢަޝޫރު ރަޙިމަހުﷲ، އެކަލޭގެފާނުގެ ތަފްޞީރު އަލްތަޙްރީރު ވަ އަލް ތަންވީރު (6 ވަނަ ޖަލްސާ، ޞ. 230) ގައި، މި އާޔަތުގެ ދަށުންނެވެ.

﴿يٰۤاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تَتَّخِذُوا الْيَهُوْدَ وَالنَّصٰرٰۤى اَوْلِيَآءَ م  بَعْضُهُمْ اَوْلِيَآءُ بَعْضٍؕ وَمَنْ يَّتَوَلَّهُمْ مِّنْكُمْ فَاِنَّهٗ مِنْهُمْؕ اِنَّ  اللّٰهَ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الظّٰلِمِيْنَ ٥١﴾

ތަރުޖަމާ:

“އޭ އީމާންވެފައިވާ ތިޔަބައިމީހުން، ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިންނަކީ އެކުވެރިންގެ ގޮތުގައި ނުނަގާށެވެ. އެއީ [ހަގީގަތުގައި] އެކަކު އަނެކަކާ އެކުވެރިންނެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެމީހުންގެ އެކުވެރިއެއް ކަމުގައިވާ ކޮންމެ މީހަކީ – ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާއަކީ އެމީހުންގެ ތެރެއިން [އެކަކު] އެވެ.”  ، އަނިޔާވެރި މީހުންނަށް الله ތަޢާލާ އިރުޝާދު ނުދެއްވައެވެ.”  (އަލްމަޢިދާ ސޫރަތު 51)

އޭނާ ތަފްސީލުކޮށް ވިދާޅުވަނީ، އާޔަތުގެ ސާފު މާނައިން ދޭހަވަނީ ކާފަރުންނާ ރައްޓެހިވުމަކީ އެމީހުންގެ ދީން ގަބޫލުކުރުމާ އެއްވަރުގެ ކަމެއް ކަމަށާއި ސަބަބަކީ އެމީހުންގެ އީމާންތެރިކަމުގައި ފުރިހަމައަށް ހިމެނިފައި ނުވާތީ ބައެއް ޖަމްޢިއްޔާއެއް އުފެދިގެން ނުދާނެ ކަމަށެވެ.  ނަމަވެސް މުސްލިމެއްގެ ޢަޤީދާ ވަރުގަދަވެ، ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމައަށް ތަބާވެ، މުނާފިޤު ނުވާނަމަ އެމީހުން ދެމިތިބެނީ މުއުމިނެއްގެ ގޮތުގައެވެ.  އެހެންކަމުން އާޔަތުގައި ތަފްސީރު ކުރަންޖެހެ އެވެ.

ދެގޮތަކަށް ޢިލްމުވެރިން މާނަކުރައްވާފައިވެއެވެ.

1. “އިއްތިހާދު” ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، އެމީހުންގެ ދީނަށް ތަބާވުމާއި އިސްލާމްދީނަށް ފާޑުކިޔުން ހިމެނޭ ގޮތަށް ފުރިހަމަ ވަފާތެރިކަމެވެ.

2. މިއިން ދޭހަވަނީ މަޖާޒީ އެއްގޮތްކަމެއް ކަމުގައި ވާއިރު، މާނައަކީ އެމީހަކު އަދަބު ހައްގުވުމުގައި އެމީހުންނާ ވައްތަރުވެގެން ދިއުމެވެ.

އިބްނު ޢާޝޫރު އަލިއަޅުއްވާލައްވަނީ އަހުލުއްސުންނަތުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ އިއްތިފާޤަށެވެ:

އިބްނު ޢަޝޫރު އިތުރަށް ސާފުކޮށްދެއްވަނީ: އަޙްލުއްސުންނަތުގެ ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވަނީ މުސްލިމަކު ކުފުރާއި އެއްބަސްވުން ނުވަތަ ކާފަރުންނާ އެކުވެރިކަން ފާޅުކޮށް އެމީހުންގެ ކުފުރުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް ފާޅުކޮށްފިނަމަ ނޫނީ އިސްލާމްދީނުގެ ދަނޑިން ނުނިކުމެއެވެ.  ނަމަވެސް މިފަދަ ޢަމަލުތަކަކީ މުހިންމު މަގުފުރެދިފައިވާ އަދި ފާފައެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވެއެވެ.

އަދި މުސްލިމުންނާ ދެކޮޅަށް ކްރިސްޓިއަނުންނާ އެއްކޮޅަށް ނިކުތް އަންޑަލޫސިއާގެ ބައެއް ކޮމާންޑަރުންނާއި ހަނގުރާމަވެރިން ކުރި ނުރައްކާތެރި ވައްތަރެއްގެ އިއްތިހާދެއް (މުވަލަތު) ވެސް ފާހަގަކުރައްވަ އެވެ.  މިކަމާ ގުޅޭގޮތުން އަންދަލުސްގެ އިލްމުވެރިންނާ މަޝްވަރާ ކުރެވުނެވެ.  އެއީ ބޮޑު ފާފައެއް އަދި الله އާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލާއަށް ނުކިޔަމަންތެރިކަން އިޢުލާން ކުރިއިރު، އެބައިމީހުން ކުފުރުގެ ޙުކުމެއް ނެރުނު ނަމަވެސް އެއީ ބޮޑު ނުބައި ޢަމަލެއްގެ ގޮތުގައި ބެލިއެވެ.

އިބްނު ޢަޝޫރު ރަޙިމަހުﷲ ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގައި ޢިލްމުވެރިން، މި ސުވާލުގެ ޖަވާބުގައި، މި އާޔަތުން ދަލީލު ހޯއްދެވި ނަމަވެސް، އެ ފަރުދުންނަކީ ކާފަރުން ކަމުގައި ކަނޑައަޅުއްވާފައެއް ނުވެއެވެ.  އޭގެ ބަދަލުގައި އެމީހުން އެ އާޔަތް މާނަކުރީ ކޮންޓެކްސްޗުއަލް ގޮތަކަށެވެ.  މީގެ އިތުރުން އިބްނު ޢަޝޫރު ފާހަގަކުރެއްވި ގޮތުގައި، އަންދަލުސްގެ ކޮމާންޑަރުންނާއި ހަނގުރާމަވެރިން ކުރި މި ބާވަތުގެ އިއްތިޙާދާއި، އެކަމާ ގުޅޭގޮތުން ޢިލްމުވެރިން ދެއްވި ޖަވާބަކީ، ސީދާ ކުފުރު (ކުފްރީ މުވަލަތު) އެކުލެވޭ އިއްތިޙާދުތަކަށްފަހު އެންމެ ސީރިއަސް ވައްތަރުގެ އިއްތިހާދު ތަމްސީލުކުރާ އިއްތިހާދެކެވެ.

އިބްނު ޢާޝޫރު ރަޙިމަހުﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ.

وَقَوْلُهُ: ﴿وَمَنْ يَّتَوَلَّهُمْ مِّنْكُمْ فَاِنَّهٗ مِنْهُمْ﴾ (مَنْ) شَرْطِيَّةٌ تَقْتَضِي أَنَّ كُلَّ مَنْ يَتَوَلَّاهُمْ يَصِيرُ وَاحِدًا مِنْهُمْ جَعَلَ وَلَايَتَهُمْ مُوجِبَةَ كَوْنِ الْمُتَوَلِّي مِنْهُمْ، وَهَذَا بِظَاهِرِهِ يَقْتَضِي أَنَّ وَلَايَتَهُمْ دُخُولٌ فِي مِلَّتِهِمْ؛ لِأَنَّ مَعْنَى الْبَعْضِيَّةِ هُنَا لَا يَسْتَقِيمُ إِلَّا بِالْكَوْنِ فِي دِينِهِمْ. وَلَمَّا كَانَ الْمُؤْمِنُ إِذَا اعْتَقَدَ عَقِيدَةَ الْإِيمَانِ وَاتَّبَعَ الرَّسُولَ وَلَمْ يُنَافِقْ كَانَ مُسْلِمًا لَا مَحَالَةَ، كَانَتِ الْآيَةُ بِحَاجَةٍ إِلَى التَّأْوِيلِ، وَقَدْ تَأَوَّلَهَا الْمُفَسِّرُونَ بِأَحَدِ تَأْوِيلَيْنِ: إِمَّا بِحَمْلِ الْوَلَايَةِ فِي قَوْلِهِ: ﴿وَمَنْ يَّتَوَلَّهُمْ﴾ عَلَى الْوَلَايَةِ الْكَامِلَةِ الّتي هِيَ الرّضى بِدِينِهِمْ وَالطَّعْنُ فِي دِينِ الْإِسْلَامِ، وَلِذَلِكَ قَالَ ابْنُ عَطِيَّةَ: وَمَنْ تَوَلَّاهُمْ بِمُعْتَقَدِهِ وَدِينِهِ فَهُوَ مِنْهُمْ فِي الْكُفْرِ وَالْخُلُودِ فِي النَّارِ.

وَإِمَّا بِتَأْوِيلِ قَوْلِهِ: ﴿فَاِنَّهٗ مِنْهُمْ﴾ عَلَى التَّشْبِيهِ الْبَلِيغِ، أَيْ فَهُوَ كَوَاحِدٍ مِنْهُمْ فِي اسْتِحْقَاقِ الْعَذَابِ. قَالَ ابْنُ عَطِيَّةَ: مَنْ تَوَلَّاهُمْ بِأَفْعَالِهِ مِنَ الْعَضْدِ وَنَحْوِهِ دُونَ مُعْتَقَدِهِمْ وَلَا إِخْلَالٍ بِالْإِيمَانِ فَهُوَ مِنْهُمْ فِي الْمَقْتِ وَالْمَذَمَّةِ الْوَاقِعَةِ عَلَيْهِمْ اهـ. وَهَذَا الْإِجْمَالُ فِي قَوْلِهِ: ﴿فَاِنَّهٗ مِنْهُمْ﴾ مُبَالَغَةٌ فِي التَّحْذِيرِ مِنْ مُوَالَاتِهِمْ فِي وَقْتِ نُزُولِ الْآيَةِ، فَاللَّهُ لَمْ يَرْضَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ يَوْمَئِذٍ بِأَنْ يَتَوَلَّوُا الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى؛ لِأَنَّ ذَلِكَ يُلْبِسُهُمْ بِالْمُنَافِقِينَ، وَقَدْ كَانَ أَمْرُ الْمُسلمين يَوْمئِذٍ في حَيْرَةٍ إِذْ كَانَ حَوْلَهُمُ الْمُنَافِقُونَ وَضُعَفَاءُ الْمُسْلِمِينَ وَالْيَهُودُ وَالْمُشْرِكُونَ، فَكَانَ مِنَ الْمُتَعَيَّنِ لِحِفْظِ الْجَامِعَةِ التَّجَرُّدُ عَنْ كُلِّ مَا تَتَطَرَّقُ مِنْهُ الرِّيبَةُ إِلَيْهِمْ.

وَقَدِ اتَّفَقَ عُلَمَاءُ السُّنَّةِ عَلَى أَنَّ مَا دُونُ الرِّضَا بِالْكُفْرِ وَمُمَالَأَتِهِمْ عَلَيْهِ مِنَ الْوَلَايَةِ لَا يُوجِبُ الْخُرُوجَ مِنَ الرِّبْقَةِ الْإِسْلَامِيَّةِ، وَلَكِنَّهُ ضَلَالٌ عَظِيمٌ، وَهُوَ مَرَاتِبُ فِي الْقُوَّةِ بِحَسَبِ قُوَّةِ الْمُوَالَاةِ وَبِاخْتِلَافِ أَحْوَالِ الْمُسْلِمِينَ.

އަޙްލުއްސުންނަތު ވަލްޖަމާޢަތުގެ ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުން އެއްބަސްވެވަޑައިގަތީ، ކުފުރުން އުފަލެއް ނުވަތަ ހިތްހަމަޖެހުމެއް ނެތް، އަދި އެ ބިންގަލުގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ އެއްބާރުލުން ނެތް ޖަމްޢިއްޔާތަކުގެ (މުޢާލާތުތަކުގައި) މިފަދަ ބައިޢަތުތަކުން މީހަކު ދަނޑިން ބޭރު ނުކުރާ ކަމަށެވެ  އީމާންތެރިކަމުގެ ވާހަކައެވެ.

“ރިދާ” ގެ ބަޔާން (ފާސްކުރުން):

އިލްމުވެރިން ރިދާ މާނަކޮށްފައިވަނީ މިގޮތަށެވެ.

“الرضا لغة قبول الشيء بسرور وغبطة والاطمنان به قلبًا دون ألم أو ضجر أو مشقة. (موسوعة المھیم الإسلامیة العامة، ص: ۳۱۵ ).

ބަހުގެ ގޮތުން އޭގެ މާނައަކީ އެއްވެސް ވޭނެއް، ނުތަނަވަސްކަމެއް، އުނދަގުލެއް ނެތި، އުފަލާއި ހިތްހަމަޖެހުމާއެކު އެއްޗެއް ބަލައިގަތުމެވެ.  (މައުސޫޢާލް މަފާހިމް އަލްއިސްލާމިއްޔާ، ޞ. 315).

މަޤްޞަދު

މި ބަހުގެ މާނައަށް ބަލާއިރު، އުފަލާއި އެތެރޭގެ ހަމަޖެހުމާއެކު ކާފަރު ދީނެއް ޤަބޫލުކުރުމަކީ – އެއްވެސް ވޭނެއް ނުވަތަ އުނދަގުލެއް ނެތި – رضا بالکفر (ކުފުރު ރުހުން) ކަމުގައި ވެގެންދެއެވެ.

މަޤްޞަދު: ކާފަރު ދީނެއް ޤަބޫލުކުރުމަށް މީހަކު ފުރިހަމައަށް ގަސްތުކުރާނަމަ، މިއީ ކުފުރުގެ ރިދާ (ޤަބޫލުކުރުން) ކަމުގައި ބެލެވެއެވެ.

ބަޔާންކުރުން: މީގެ މާނައަކީ ކާފަރު ދީނެއް ހިތުގައި އުފަލާއި ހިތްހަމަޖެހުމާއެކު ބަލާލުމަކީ ރިދާ ބިލް ކުފުރު (ކުފުރު ޤަބޫލުކުރުން) ކަމުގައި ވެއެވެ.
(މަޞްދަރު: މުޢުޖަމް އަލްލުޣުޙްލްޢަރަބިއްޔާ އަލްމުޢަޞީރާ، ޖަލްސާ 2، ޞ. 904)

މަޤްޞަދު: މީހަކު އެމީހެއްގެ ހިތުގައި ކުފުރު ކުރުމާމެދު ހިތްހަމަޖެހިއްޖެނަމަ، ދެން މި މާނައިގެ ގޮތުން އެއީ ރިދާ ބިލް ކުފުރު (ކުފުރު ޤަބޫލުކުރުން) ކަމުގައި ބެލެވެއެވެ.

“ރިދާ (ގަބޫލުކުރުން) ގެ މާނައަކީ އެއްޗަކުން ހިތްހަމަޖެހި، ހިތުން ގަބޫލުކުރުން.”
(މަޞްދަރު: އަލްމުޢަޖަމް އަލްވަސީތު، ޖަލްސާ 1، ޞ. 351)

އެހެންކަމުން ކުފުރުގައި ހިތްހަމަޖެހި، އެކަމަށް ރުހުންދީ، ފުރިހަމަ ހިތުން ޤަބޫލުކުރުމަކީ މި މާނައަށް ބަލާއިރު ރިދާ ބިލް ކުފުރުގެ ގޮތުގައި ގިންތިކުރެވިފައިވާ ކަމެކެވެ.

“ރިދާ އަކީ ބަލައިގަތުމުގެ އެންމެ ފަހުގެ ގޮތް.”
(މަޞްދަރު: ރިސާލަތު ރަދުލް ރަވާފިދު، ޞ. 10)

މިއިން ދޭހަވަނީ ބޭރުފުށުންނާއި އެތެރެފުށުންވެސް ކުފުރު ފުރިހަމައަށް ޤަބޫލުކުރުމަކީ ރިދާ ބިލް ކުފްރުގެ ތަޞައްވުރުގެ ދަށަށް ވަންނަ ކަމެކެވެ.

ބަލައިގަތުން (ރިދާ) އަށް ނިސްބަތްވަނީ އާޚިރު އަދި ފުރިހަމަ ރުހުން ދިނުމަށެވެ، މާނައަކީ ބޭރުފުށުންނާއި އެތެރެފުށުން ވެސް ފުރިހަމައަށް ބަލައިގަތުމެވެ.  މިގޮތުން މީހަކު އެފަދަ ގޮތަކަށް ކުފުރު (ކުފުރު) ޤަބޫލުކޮށްފިނަމަ، މި މާނައިގައި ރިދާ ބިލް ކުފުރު ކަމުގައި ބެލެވެއެވެ.

“ރިދާ އަކީ، ހަނަފީ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި، އިޚްތިޔާރު ފުރިހަމަކޮށް، އޭގެ އެންމެ ފަހުގެ ފެންވަރަށް ވާސިލްވުމެވެ.”

ޚުލާޞާކޮށް ދަންނަވާނަމަ، ރިދާ ދޭހަވަނީ އެއްޗެއްގެ ރުހުން އެންމެ މައްޗަށް ވާ ޢަމަލެކެވެ.  އެހެންކަމުން، މީހަކު ކުފުރާމެދު އެންމެ މަތީ ދަރަޖައަށް (ބޭރުންނާއި އެތެރެއިން) ހިތްހަމަޖެހި، ރުހުންދީފިނަމަ، މިއީ، މާނަކުރުމުގެ ގޮތުން ރިދާ ބިލް ކުފުރު ކަމުގައި ވެގެންދެއެވެ.

ދެވަނަ މާނަ، ބަސްވެރިން މާނަކުރާ ގޮތުގައި:
“إیثار الشيء واستحسانه”
— އެއްޗަކަށް އިސްކަންދީ ރުހުން ދިނުން.  އެހެންކަމުން ކުފުރު (ކުފްރު) އަށް އިސްކަންދީ، އެއަށް އިސްކަންދީ، އެއީ ތައުރީފު ކުރެވޭ ނުވަތަ ރަނގަޅު ކަމެއް ކަމަށް ދެކުމަކީ މި މާނަކުރުމުގައި ރިދާ ބިލް ކުފުރުގެ ދަށަށް ވެއްޓޭ ކަމެކެވެ.  (އިޝާރާތްކޮށްފައިވަނީ: “އަލްމުފައްޞަލް ފީ ޝަރުޙް އާޔަތު އަލްއިކްރާޙް ފީ އަލްދީން،” ޞ. 139 އިންނެވެ).

އަދި الله އިބްނު ޢަޝޫރު ރަޙިމަހުﷲ ޙަދީޘް ކުރައްވާފައިވެއެވެ.

وَأَعْظَمُ هَذِهِ الْمَرَاتِبِ الْقَضِيَّةُ الَّتِي حَدَثَتْ فِي بَعْضِ الْمُسْلِمِينَ مِنْ أَهْلِ غَرْنَاطَةَ الَّتِي سُئِلَ عَنْهَا فُقَهَاءُ غَرْنَاطَةَ: مُحَمَّدٌ الْمَوَّاقُ، وَمُحَمّد بن الأرزق، وعلي بن دَاوُود، وَمُحَمَّدُ الْجَعْدَالَةُ، وَمُحَمَّدٌ الْفَخَّارُ، وعلى الْقَلْصَادِيُّ، وَأَبُو حَامِدِ بْنُ الْحَسَنِ، وَمُحَمَّدُ بْنُ سَرْحُونَةَ، وَمُحَمَّدٌ الْمُشَذَّالِيُّ، وَعَبْدُ اللَّهِ الزَّلِيجِيُّ، وَمُحَمَّدٌ الْحَذَّامُ، وَأَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الْجَلِيلِ، وَمُحَمَّدُ بْنُ فَتْحٍ، وَمُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْبَرِّ، وَأَحْمَدُ الْبَقَنِيُّ، عَنْ عِصَابَةٍ مِنْ قُوَّادِ الأندلس وفرسانهم لجأوا إِلَى صَاحِبِ قَشْتَالَةَ (بِلَادِ النَّصَارَى) بَعْدَ كَائِنَةِ (اللِّسَانَةِ) – كَذَا- وَاسْتَنْصَرُوا بِهِ عَلَى الْمُسْلِمِينَ وَاعْتَصَمُوا بِحَبْلِ جِوَارِهِ وَسَكَنُوا أَرْضَ النَّصَارَى، فَهَلْ يَحِلُّ لِأَحَدٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ مُسَاعَدَتُهُمْ وَلِأَهْلِ مَدِينَةٍ أَوْ حصن أَن يأووهم.

فَأَجَابُوا بِأَنَّ رُكُونَهُمْ إِلَى الْكُفَّارِ وَاسْتِنْصَارَهُمْ بِهِمْ قَدْ دَخَلُوا بِهِ فِي وَعِيدِ قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿وَمَنْ يَّتَوَلَّهُمْ مِّنْكُمْ فَاِنَّهٗ مِنْهُمْ﴾ فَمَنْ أَعَانَهُمْ فَهُوَ مُعِينٌ عَلَى مَعْصِيَةِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ، هَذَا مَا دَامُوا مُصِرِّينَ عَلَى فِعْلِهِمْ، فَإِنْ تَابُوا وَرَجَعُوا عَمَّا هُمْ عَلَيْهِ مِنَ الشِّقَاقِ وَالْخِلَافِ فَالْوَاجِبُ عَلَى الْمُسْلِمِينَ قَبُولُهُمْ.
فَاسْتِدْلَالُهُمْ فِي جَوَابِهِمْ بِهَذِهِ الْآيَةِ يَدُلُّ عَلَى أَنَّهُمْ تَأَوَّلُوهَا عَلَى مَعْنَى أَنَّهُ مِنْهُمْ فِي اسْتِحْقَاقِ الْمَقْتِ وَالْمَذَمَّةِ، وَهَذَا الَّذِي فَعَلُوهُ وَأَجَابَ عَنْهُ الْفُقَهَاءُ هُوَ أَعْظَمُ أَنْوَاعِ الْمُوَالَاةِ بَعْدَ مُوَالَاةِ الْكُفْرِ.

އާޔަތާ ބެހޭގޮތުން: “އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެއުރެންނާ އެކުވެރިވެއްޖެނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ ތެރެއިން އެކަކެވެ” (ސޫރަތުލްމަޢިދާ: 51)، އަދި އޭގެ ފަހަތުން 54 ވަނަ އާޔަތާ ބެހޭގޮތުން: “އޭ އީމާންވި މީހުންނޭވެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެނބުރި އަންނަ މީހާއެވެ.”  އަނބުރާ އޭނާގެ ދީނުން…”، އައްލާމާ އިބްނު ޢަޝޫރު (رحمه الله) ސާފުކޮށްދެއްވާ ގޮތުގައި “ދެން ހަމަކަށަވަރުން އޭނާއަކީ އެއިން އެކަކެވެ” މި ޢިބާރާތުން ސީދާ ދޭހައެއް ނުވެއެވެ  މުރުތައްދުވުން ނަމަވެސް އޭގެ ބަދަލުގައި އިންޒާރެއްގެ ގޮތުގައި ނުވަތަ ވަރުގަދަ ކުރުމެއްގެ ގޮތުގައި ޚިދުމަތް ކުރެއެވެ.  މުރުތައްދުވުމާ ބެހޭ ގޮތުން ފާޅުކަން ބޮޑު އާޔަތު އޭގެ ފަހުން ފާހަގަ ކުރެވޭ ސަބަބަކީ މިއީއެވެ.  މިކަމުން ދޭހަވަނީ ޔަހޫދީންނާއި ކްރިސްޓިއަނުންނާ އިއްތިހާދުތަކާއި އެކުވެރިކަން އުފެއްދުމަކީ މުރުތައްދުވުމަށް މަގުފަހިވާ ވަސީލަތަކަށް ވެދާނެ ކަމެވެ.  އޭނާ ވިދާޅުވާ ފަދައިންނެވެ.

فَجُمْلَةُ ﴿يٰۤاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا مَنْ يَّرْتَدَّ مِنْكُمْ﴾ إِلَخْ مُعْتَرِضَةٌ بَيْنَ مَا قَبْلَهَا وَبَيْنَ جُمْلَةِ ﴿اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّٰهُ﴾ [الْمَائِدَة: 55]، دَعَتْ لِاعْتِرَاضِهَا مُنَاسَبَةُ الْإِنْذَارِ فِي قَوْلِهِ: ﴿وَمَنْ يَّتَوَلَّهُمْ مِّنْكُمْ فَاِنَّهٗ مِنْهُمْ﴾ [الْمَائِدَة: 51]. فَتَعْقِيبُهَا بِهَذَا الِاعْتِرَاضِ إِشَارَةٌ إِلَى أَنَّ اتِّخَاذَ الْيَهُودِ وَالنَّصَارَى أَوْلِيَاءَ ذَرِيعَةٌ لِلِارْتِدَادِ؛ لِأَنَّ اسْتِمْرَارَ فَرِيقٍ عَلَى مُوَالَاةِ الْيَهُودِ وَالنَّصَارَى مِنَ الْمُنَافِقِينَ وَضُعَفَاءِ الْإِيمَانِ يُخْشَى مِنْهُ أَنْ يَنْسَلَّ عَنِ الْإِيمَانِ فَرِيقٌ. وَأَنْبَأَ الْمُتَرَدِّدِينَ ضُعَفَاءَ الْإِيمَانِ بِأَنَّ الْإِسْلَامَ غَنِيٌّ عَنْهُمْ إِنْ عَزَمُوا عَلَى الِارْتِدَادِ إِلَى الْكُفْرِ.

ތަރުޖަމާ:

اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّٰهُ ‘އޭ އީމާންވި މީހުންނޭވެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ދީނުން ފަހަތަށް ޖެހިލާ މީހަކު…’ މި ޢިބާރާތަކީ، ‘ތިޔަބައިމީހުންގެ އެކުވެރިޔަކީ الله ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތެއް ނޫން’ [ސޫރަތުލް اللّ  މައިދާ: 55].  މި އިންޓަރޖެކްޝަން މޮޓިވޭޓް ކުރެވެނީ މި އިންޒާރުގެ ސަބަބުންނެވެ: ‘އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެމީހުންނާ އެކުވެރިވާ މީހާއަކީ، ހަމަކަށަވަރުން އޭނާއަކީ އެމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކެވެ.’”

މި އިންޓަރޖެކްޝަން އިން ދޭހަވަނީ ޔަހޫދީންނާއި ކްރިސްޓިއަނުންނާ އެކުވެރިވުމަކީ މުރުތައްދުވުމަށް މަގުފަހިވާ ވަސީލަތެއްގެ ގޮތުގައެވެ.  ޔަހޫދީންނާއި ކްރިސްޓިއަނުންނާ މެދު ގްރޫޕަކުން – މުނާފިޤުން ކަމުގައި ވިޔަސް ނުވަތަ އީމާންތެރިކަން ދަށް މީހުން ކަމުގައި ވިޔަސް – ދެމިއޮތުމުގެ ބިރު އުފެދެއެވެ.

ފަސްޖެހި، އީމާންތެރިކަން ބަލިކަށިވެފައިވާ މީހުންނަށް، ދީން ދޫކޮށް މުރުތައްދުވާން ޢަޒުމް ކަނޑައަޅައިފިނަމަ، އިސްލާމްދީނަށް އެމީހުން ބޭނުން ނުވާކަން ﷲ އަންގަވައެވެ.  އިސްލާމްދީނަކީ އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން މުސްތަޤިއްލު އަދި އެއްވެސް ބަރޯސާވުމަކުން އެއްކިބާވެފައިވާ އިސްލާމްދީނެކެވެ.