ޤުދުސް: އުއްމަތުގެ ޒަޚަމްވެފައިވާ ހިތް  – 4 ވަނަ ބައި

ލިޔުއްވީ: އަބޫ ހާޖަރު އަލް ކުރުދީ

މުޅި ތާރީޚުގައި އަލްޤުދުސް އެވެ

ފަލަސްތީނުގެ އަސްލު އަދި އެންމެ ކުރީގެ ރައްޔިތުންނަކީ މީގެ ޤަރުނުތަކެއް ކުރިން ޢަރަބިކަރައިން ހިޖުރަކުރި ޔަބޫސީންނެވެ.  ފަހުން ރަސޫލާ އިބްރާހީމް (އިބްރާހީމް ޞައްލަالله ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ) ބާބިލުން ފަލަސްޠީނަށް ހިޖުރަކުރެއްވީ މީލާދީން 1800 ވަރަކަށް އަހަރުގައެވެ.  އެތަނުގެ ރައްޔިތުން އޭނާއަށް ހޫނު މަރުހަބާއެއް ކިޔައި، ޔަބޫސީ ރަސްގެފާނު (މަލްކިޒެޑެކް) ރަސޫލާ އިބްރާހީމް (ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ) އާއި އެކު އެކުވެރިކަމުގެ އެއްބަސްވުމެއް ޤާއިމުކުރެއްވިއެވެ.

މި މުއްދަތަށްފަހު އިސްރާއީލީން، ޔޫޝާ (ޔޫޝައު) ގެ ލީޑަރޝިޕްގެ ދަށުން، މީލާދީން 1330 ވަރަކަށް އަހަރު ކުރިން ފަލަސްތީނުގެ މައްޗަށް ވެރިވެގަތީ، ރަސޫލާ މޫސާ (މޫސާގެފާނު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ) ގެ ޒަމާނަށް ފަހުގައެވެ.  ނަމަވެސް ޤުދުސް (ޤުދުސް) އާއި ޔަބޫސީންގެ ކިއްލާ ފަތަޙަ ނުކުރެވުނެވެ.  ގާތްގަނޑަކަށް މީލާދީން 1000 ވަނަ އަހަރު ނަބިއްޔާ ދާއޫދު (ދާއޫދު، ޞައްލަالله ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ) ޤުދުސް އަތުލައިގަތެވެ.  މީލާދީން 961 ވަނަ އަހަރު އަވަހާރަވުމުން، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ރަސޫލާ ސުލައިމާން (ޞައްލަالله ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ) ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ.

ނަބިއްޔާ ސުލައިމާނު صلى الله عليه وسلم ޝަރަފުވެރިކަމާއެކު ޤުދުސް އަލުން ބިނާކުރައްވައި، އެކި އަގުހުރި ތަކެތި ބޭނުންކުރައްވައި، އަދި އެ ބިނާކުރުމުގައި ޖިންނީން ވެސް ބޭނުންކުރެއްވިއެވެ.  އޭނާގެ ރަސްކަން މީލާދީން 922 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް ދެމިގެން ދިޔަ ނަމަވެސް ޔަބޫސީން އެ ސަރަހައްދުގައި ދިރިއުޅެމުން ދިޔައެވެ.

މީލާދީން 605 ވަނަ އަހަރު ބާބިލުގެ ރަސްގެފާނު ނަބޫކަދުނަޞްރު ޤުދުސްއަށް ހަމަލާދިނެވެ.  މީލާދީން 597 ވަނަ އަހަރު ރަސްގެފާނާއި، އޭނާގެ އާއިލާއާއި، 8،000-10،000 މީހުންނާއި، ފައްޅީގެ ޚަޒާނާތަކާއި، 30،000-40،000 ފަންނުވެރިން ބާބިލޯނަށް އަރުވާލެއްވިއެވެ.  މީލާދީން 586 ވަނަ އަހަރު ނަބޫކަދުނަޞްރު އަނެއްކާވެސް އޭނާގެ ލަޝްކަރު ޤުދުސްއަށް ފޮނުއްވައި، ރަސްގެފާނު އަތުލައިގަނެ ޤުދުސް ނައްތާލިއެވެ.  އެއީ ކޮތަޅުތަކަކަށް ކުޑަވެ، އޭގެ ސަބަބުން ޔަހޫދީންގެ ވެރިކަން ނިމުމަކަށް އައިސްގެން ދިޔައެވެ.

މީލާދީން 539 ވަނަ އަހަރު ފާރިސީ ރަސްގެފާނު ސައިރަސް، ޔަހޫދީންގެ ތާއީދާއެކު، ބާބިލޯނާއި ޝާމް ފަތަޙަކޮށް، މީލާދީން 332 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް ފާރިސީންގެ ބާރުގެ ދަށަށް ޤުދުސް ގެނެސްދިނެވެ.  އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު ޤުދުސް އާއި ފަލަސްތީނު އަތުލައިގަތީ މީލާދީން 332 ވަނަ އަހަރު ދެކޮޅުވެރިކަމެއް ނެތިއެވެ.

މީލާދީން 63 ވަނަ އަހަރު ރޯމަނުންގެ ޖެނެރަލް ޕޮމްޕެއީ ތިން މަސް ދުވަހު ޤުދުސް ވަށާލައި، އެތަން އަތުލުމާއެކު، އެތަނުގެ ގިނަ ބަޔަކު މަރާލިއެވެ.  މީލާދީން 37 ވަނަ އަހަރު ހެރޮދު ޤުދުސްގެ ރަސްކަމަށް ވަޑައިގެންނެވިއިރު، މީލާދީން 27 ވަނަ އަހަރު ޕިލާތުސް ވެރިކަމާ ހަވާލުވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ.  އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިކަމުގައި ރަސޫލާ އީސާގެފާނު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމައާ ގުޅޭ ކަންތައްތައް ހިނގާފައިވެއެވެ.  އިމްރާންގެ ދަރިކަނބަލުން މަރިޔަމްގެފާނަށް ނަބިއްޔާ އީސާގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގަތީ ނުވަ މަސް ދުވަހުގެ ބަނޑަށް ފަހު ޑިސެމްބަރު 24 ވީ އަންގާރަ ދުވަހު ބައިތުލްމަޤްދިސްގައެވެ.

ކްރިސްޓިއަން ޒަމާނެވެ

ނަބިއްޔާ ޢީސާ صلى الله عليه وسلم އަށް ޔަހޫދީންގެ ފަރާތުން ބޮޑެތި އަނިޔާތަކެއް ކުރިމަތިވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ.  އެންމެ ފަހުން ޔަހޫދީން އޭނާ މަރާލުމަށް ރޭވިއެވެ.  އޭނާގެ އެއް މުދައްރިސެއް ކަމަށްވާ ޔަހޫދީ އިސްކަރިއޮތު އޭނާގެ ފޮރުވިފައިވާ ތަނަށް ޚިޔާނާތްތެރިވީ 30 ރިހި ކޮތަޅަކަށެވެ.  ނަމަވެސް الله ތަޢާލާ އީސާގެފާނުގެ ސިފަފުޅު ޔަހޫދީންގެ މައްޗަށް ވައްޓާލެއްވުމުން، އޭގެ ބަދަލުގައި ޔަހޫދީން އޭނާ މަރާލުމަށް މަގުފަހިކޮށްދެއްވައި، ނަބިއްޔާ އީސާގެފާނު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ އުޑުމައްޗަށް ދިރިހުއްޓާ އުފުއްލެވިއެވެ.

الله ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ބަޔާން ކުރައްވައެވެ.

[وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِيهِ لَفِي شَكٍّ  مِنْهُ مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلَّا اتَّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوهُ يَقِينًا بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ  إِلَيْهِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا] ‏

ތަރުޖަމާ:

“އަދި އެއުރެން ބުނުމުން، “އަހަރެމެން ހަމަކަށަވަރުން މަސީޙު، މަރިޔަމްގެފާނުގެ ދަރިކަލުން އީސާގެފާނު މަރާލީމެވެ.”  ، އެކަލޭގެފާނާމެދު ޚިޔާލުތަފާތުވާ މީހުން އެކަމާމެދު ޝައްކު އުފެދެއެވެ  ޚުދު އެކަލާނގެއެވެ.

ކްރިސްޓިއަން ޒަމާނުގައި ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިންވެސް ޤުދުސްއަކީ އެމީހުންގެ ޤިބްލާ (ނަމާދުގެ މިސްރާބު) ކަމުގައި ދެކެމުން އައި ނަމަވެސް އެކަކު އަނެކަކާމެދު އެމީހުންގެ ޢަދާވާތްތެރިކަން ދެމިއޮތެވެ.  އެމީހުންގެ ޚިޔާލުތަފާތުވުންތައް ޤުރުއާނުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވެއެވެ.

“وَقَالَتِ الْيَهُودُ لَيْسَتِ النَّصَارَى عَلَى شَيْءٍ وَقَالَتِ النَّصَارَى لَيْسَتِ الْيَهُودُ عَلَى شَيْءٍ…”
ތަރުޖަމާ:

“ޔަހޫދީން ބުނަނީ، ‘ނަޞާރާއިންގެ ކިބައިގައި ކޮޅަށް ތެދުވާނެ [ޙަޤީޤީ] އެއްޗެއް ނެތް،’ އަދި ނަޞާރާއިން ބުނަނީ، ‘ޔަހޫދީންގެ ކިބައިގައި [ކޮޅަށް ތެދުވާނެ] އެއްވެސް އެއްޗެއް ނެތް،’ ނަމަވެސް އެދެމީހުން ވެސް ކީރިތި ޤުރުއާން ކިޔައެވެ.”

މީލާދީން 70 ވަނަ އަހަރު ރޯމަނުންގެ ޖެނެރަލް ޓައިޓަސް ވަނީ ޤުދުސް ވަށާލައި، އެ ސިޓީ ފޭރިގަނެ، އަންދާލައި، ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ދީފައެވެ.  އެތައް ސަތޭކަ ޔަހޫދީން އަޅުވެތިކޮށް ރޯމަނުންގެ ބާޒާރުތަކުގައި ވިއްކާލިއެވެ.  މ.  އެމީހުން ފިލައިގެން ދިޔައީ މިޞްރާއި ފަރުބަދަތަކާއި ވާދީތަކަށެވެ.

ޔޫނާނީން އެ ސިޓީގެ ކޮންޓްރޯލް ނަގައި، އެ ސިޓީގެ ނަން “އޭލިއާ” އަށް ބަދަލުކުރި އެވެ.  މީލާދީން 135 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން މީލާދީން 614 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް ޝާމް ފާރިސީންގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުގައި އޮތުމުން ޤުދުސްއަށް ނިސްބަތުން ހަމަޖެހުން ލިބުނެވެ.  ނަމަވެސް ޔަހޫދީން ފާރިސީ ލަޝްކަރުގެ އެހީގައި ކްރިސްޓިއަނުން ޤަތުލުކޮށް ޗާޗުތައް ނައްތާލިއެވެ.  އެމީހުން 60،000 އަށް ވުރެ ގިނަ ކްރިސްޓިއަނުން މަރާލާފައިވާއިރު، 5،000 މީހުން ވަނީ ޖަމާޢަތުގެ ގަބުރެއްގައި ވަޅުލާފައެވެ.

ޔަހޫދީންގެ މަސައްކަތުގެ ތެރެއިން އެމީހުން ޗާޗް އޮފް ދަ ސެޕަލްޗަރ ތަޅާލައި، ކްރިސްޓިއަނުން މުޤައްދަސް ކަމަށް ދެކޭ ސަލީބު ތަޅާލިއެވެ.  މީލާދީން 610 ވަނަ އަހަރުގެ އޮގަސްޓް މަހުގެ 6 ވަނަ ދުވަހު، الله ގެ އަލިކަން، ނަބިއްޔުންގެ މުއްދަތު ކަމުގައިވާ، ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު މުސްތަފާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ، މައްކާގައި ރަސޫލެއްގެ ގޮތުގައި ހަވާލުވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ.

ޔަހޫދީންގެ މަސައްކަތުގެ ތެރެއިން ޔަހޫދީން ޗާޗް އޮފް ދަ ސެޕަލްޗަރ ތަޅާލައި، ކްރިސްޓިއަނުން މުޤައްދަސް ކަމަށް ދެކޭ ސަލީބު ތަޅާލިއެވެ.  މީލާދީން 610 ވަނަ އަހަރު، އޮގަސްޓް މަހުގެ 6 ވަނަ ދުވަހު، އެކަލޭގެފާނުގެ އެންމެ ފަހުގެ ރަސޫލާ މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ މައްކާގައި ރަސޫލެއްގެ ގޮތުގައި ފޮނުއްވިއެވެ.

މީލާދީން 627 ވަނަ އަހަރު ރޯމަނުންގެ ރަސްގެފާނު ހެރަކްލިއަސް ފާރިސީން ޤުދުސްއިން ބޭރުކޮށް، ފާރިސީންނާއި ޔަހޫދީންގެ ސިޓީ ސާފުކުރެއްވިއެވެ.  މި ކާމިޔާބީއަށް ޤުރުއާނުގައި އިޝާރާތްކޮށްފައިވެއެވެ:

غُلِبَتِ الرُّومُ فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ”