އައިއީއޭގެ ކޯޓުތަކުގައި ޝަރުއީ ހުކުމްތަކުގެ މިންގަނޑުތައް

ލިޔުއްވީ: އަބޫ ޢުމަރު ހައްޤާނީ

އަފްޣާނިސްތާނުގެ އިސްލާމިކް އެމިރޭޓް (އައިއީއޭ) އަކީ ޤުރުއާނުގެ އިލާހީ އިރުޝާދާއި، މުޙައްމަދު ނަބިއްޔާ (ޞޢވ) ގެ އުނގަންނައިދިނުންތަކާއި، ހަނަފީ ފިޤުހުގެ އުސޫލުތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ ވެރިކަން ތަންފީޒުކުރުމަށް ޚާއްޞަ ފުރިހަމަ އިސްލާމީ ނިޒާމެއްގެ ގޮތުގައި ގިނަ ބަޔަކު ޤަބޫލުކުރެއެވެ.  މި ނިޒާމު ފަރުމާކުރެވިފައިވަނީ ހުރިހާ ދިރޭތަކެއްޗަށް، ޚާއްޞަކޮށް އިންސާނުންނަށް، ޝަރީޢަތުން ލިބިދީފައިވާ ޙައްޤުތައް، އޭގެ ސަރަޙައްދުގެ ތެރޭގައި ރައްކާތެރިކަމާއެކު، އިންސާފުވެރިކަމާއެކު ލިބިގަތުމަށްޓަކައެވެ.

ﷲ އަށް ޙަމްދު ހުއްޓެވެ، އައި.އީ.އޭ އިން މި މަސައްކަތުގައި ފާހަގަކޮށްލެވޭ ކާމިޔާބީތަކެއް ހޯދާފައިވެއެވެ.  މިއީ އަފްޣާނިސްތާނުގެ ތާރީހުގައި މިފަދަ އިންސާފުގެ ނިޒާމެއް ގާއިމްވި ދެވަނަ ފަހަރެވެ.

އިންސާފު ގާއިމްކުރުމާއި، އެ ހައްގުތަކުގެ ހައްގުވެރިންނަށް ހައްގުތައް ފޯރުކޮށްދިނުމަކީ އިސްލާމީ ނިޒާމެއްގެ ތެރޭގައި ޝަރުއީ ދާއިރާގެ އަސާސީ ވާޖިބުތަކެއްކަން އެންމެންނަށް ވެސް ސާފު އަދި ސާފުވާ ކަމެކެވެ.  އައިއީއޭގައި ޝަރުއީ ދާއިރާ ހިންގަނީ ބޭރުގެ އެއްވެސް ނުފޫޒެއް ނެތި މިނިވަން މުއައްސަސާއެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ.  ކޮންމެ ފަނޑިޔާރަކާއި ކޯޓެއްގެ މެންބަރަކީ އައިއީއޭގެ އިޙްތިރާމް ލިބިގެންވާ ލީޑަރު އަމީރު އަލްމުމިނީން (الله ރައްކާތެރިކުރައްވާ) ގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ. 

އަފްޣާނިސްތާނުގެ އިސްލާމިކް އެމިރޭޓް (އައިއީއޭ) ގައި ޝަރުއީ ނިންމުންތަކުގެ އަސާސް

މުހިންމު ސުވާލެއް އުފެދެނީ އައިއީއޭގެ ކޯޓުތަކުގައި ޝަރުއީ ނިންމުންތަކުގެ މިންގަނޑަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ 

އަޅުގަނޑަށް ޔަޤީން، ކުރިން ދެންނެވި ކޮންޓެންޓް މުރާޖަޢާކުރުމަށްފަހު، އުމަރު ބިން އަލް ޚައްޠާބު (ރ.އ.) ގެ ޒަމާނާ އެއްގޮތް އިންސާފު ޤާއިމުކުރުމަކީ، ޝަރުޢީ ދާއިރާއިން ނިންމުންތަކުގެ އަސާސީ މިންގަނޑެއްގެ ގޮތުގައި އިސްލާމީ ޝަރީޢަތް ގެންގުޅެގެންކަން ކިޔުންތެރިޔާއަށް ދެނެގަންނާނެއެވެ.  އިތުރު ސާފުކަމެއް ދިނުމަށްޓަކައި، އަޙްލުއްސުންނަތު ވަލްޖަމާޢަތުގެ ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުން އެއްބަސްވެފައިވާ ގޮތަށް، އައި.އީ.އޭގައި ޝަރުޢީ ނިންމުންތަކުގެ މިންގަނޑުތައް އަޅުގަނޑު މިހާރު ފާހަގަކޮށްލާނަމެވެ.

1. ކީރިތި ޤުރުއާން

އިސްލާމީ އަމީރާތުގެ ޝަރުޢީ ދާއިރާއަށް އިރުޝާދު ދިނުމުގެ އަސާސީ އަދި އެންމެ އިސް މަޞްދަރެއްގެ ގޮތުގައި ޤުރުއާނެވެ.  ފަނޑިޔާރުންނާއި، މުފްތީންނާއި، ޝަރުޢީ ދާއިރާގެ އެހެން އޮފިޝަލުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ، ޤުރުއާނުގައި ސާފު ޙުކުމެއް އޮތްތޯ ކަނޑައެޅުމަށްޓަކައި، އެމީހުންގެ ކުރިމައްޗަށް ހުށަހަޅާ މައްސަލަތަކެވެ.  އެފަދަ ހުކުމެއް ފެނިއްޖެ ނަމަ މައްސަލަ ނިންމަން ޖެހޭނީ އެ ހުކުމާ އެއްގޮތަށެވެ.

މިސާލަކަށް ޤުރުއާނުގައި ޤަތުލުކުރުމާއި، ޒިނޭކުރުމާއި، ވައްކަންކުރުމާއި، ދޮގު ތުހުމަތު (ޤަޟާފް) ފަދަ ބޮޑެތި ޖަރީމާތަކުގެ މައްޗަށް ސާފު ޙުކުމްތަކެއް ކަނޑައަޅާފައިވެއެވެ.  މިފަދަ މައްސަލަތައް އައި.އީ.އޭގެ ކޯޓުތަކަށް ހުށަހަޅާއިރު، އެ މައްސަލަތައް ނިންމަނީ މި ޤުރުއާނުގެ އަމުރުތަކާ އެއްގޮތަށެވެ.

މާތްالله އަކީ ހުރިހާ ޚަލްޤުތަކެއް ހެއްދެވި އަދި ދެމެހެއްޓެވި ފަރާތެވެ، އެހެންކަމުން ހުރިހާ ބާރެއް ލިބިގެންވަނީ ހަމައެކަނި އެކަލާނގެއަށެވެ.  ޤުރުއާނުގައި ވެއެވެ.

« ألا له الخلق والأمر»[سورت الأعراف:۵۴]
ތަރުޖަމާ:
“ޝައްކެއްވެސްނެތްގޮތުގައި، އެކަލާނގެއީ ޚަލްޤުތަކާއި އަމުރުފުޅެވެ.”  [އަލްއަޢުރަފް ސޫރަތު: 54]


އަދި ހަމައެހެންމެ، އެކަލާނގެ އަމުރުފުޅުތަކާ ޚިލާފަށް ޤާނޫނު ހެދުމުގެ ނުވަތަ ޙުކުމް ކުރުމުގެ ޙައްޤު الله (ޞޢވ) ފިޔަވައި އެއްވެސް މީހަކަށް ލިބިގެން ނުވެއެވެ.  الله، މަތިވެރި ރަސްކަލާނގެ ޙަދީޘްކުރައްވައެވެ.

«إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ»[سورت الانعام:۵۷]

ތަރުޖަމާ:
“ނިންމުން އޮތީ ހަމައެކަނި الله އަށް.”  [އަލްއަންޢާމް ސޫރަތު: 57]

الله ގެ އަމުރުފުޅުތަކަށް ތަބާވެ، އެކަލާނގެ އަމުރުފުޅުތައް ޤަބޫލުކުރުން ހުރިހާ ފަރުދުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ، އެކަލާނގެ އަޅުންގެ ހެޔޮކަމާއި ބަލިކަށިކަން ފުރިހަމައަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ ހަމައެކަނި އެކަލާނގެއަށެވެ.  މިގޮތުން އިސްލާމީ އަމީރާތުގައި ޤާނޫނާއި ޝަރުޢީ ދާއިރާގެ އަސާސީ މަޞްދަރާއި ރިފަރެންސްގެ ގޮތުގައި ޤުރުއާނަކީ ޚިދުމަތްކުރާ އެއްޗެކެވެ.

އެހެންކަމުން ޤާނޫނާއި ޝަރުޢީ ދާއިރާގެ އަސާސީ މަޞްދަރަކީ الله ގެ އަމުރުފުޅުތަކެވެ.  އެކަލާނގެ އަމުރުފުޅުތައް ފޯރުކޮށްދިނުމުގައި ޚާލިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއާއި އެކަލާނގެ އަޅުންނާ ދެމެދު މެދުވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ނަބިއްޔުން ޙަރަކާތްތެރިވާތީ، އެބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅުތަކަކީ ވެސް ދީނުގައި ދަލީލަކާއި ދަލީލެއްގެ ގޮތުގައި ބަލައެވެ.

2. ނަބީ ޙަދީޘްތައް:

ޤުރުއާނުން ޙުކުމެއް ސާފުކޮށް ނުފެންނަ ނަމަ ޝަރުޢީ ދާއިރާއިން ހިދާޔަތަށް އެނބުރެނީ ނަބީ ޙަދީޘަށެވެ.  ޝަރުޢީ ދާއިރާގެ އޮފިޝަލުން ޞައްޙަ ޙަދީޘްތަކުގެ އަލީގައި މައްސަލަ ބަލައި، އެ ޙަދީޘްތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް ޙުކުމްތައް ނެރެއެވެ.

މިސާލަކަށް ވަގުގެ އަދަބު ކަނޑައަޅަންޖެހޭ ކަމަށް ބުނެ، ވަގުގެ އަދަބު ޤުރުއާނުގައި ކަނޑައަޅާފައިވާއިރު، މި އަދަބު ދިނުމަށް ޙައްޤުވާ ވަގަށް ނަގާފައިވާ މުދަލުގެ އެންމެ ކުޑަ އަގު ކަނޑައެޅިފައެއް ނުވެއެވެ.  މި ތަފްޞީލު ޙަދީޘްގައި ދީފައިވެއެވެ.

ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ޙަދީޘްފުޅުތަކަކީ، އެކަލޭގެފާނު ދެއްކެވި ކޮންމެ ބަހަކީ އިލާހީ ވަޙީގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ ބަހެއް ކަމުގައިވާތީ، ޚުދު އެކަލޭގެފާނުގެ ޙަދީޘްފުޅުތަކަކީ ޝަރީޢަތުގެ ދަލީލެވެ.  އެކަލޭގެފާނާ ބެހޭގޮތުން الله ޙަދީޘްކުރައްވައެވެ.

«وَمَا يَنطِقُ عَنِ ٱلۡهَوَىٰٓ(۵) إِنۡ هُوَ إِلَّا وَحۡيࣱ يُوحَىٰ »[سورت النجم:۴]

ތަރުޖަމާ: “އަދި [އަމިއްލަ] ޝައުޤުވެރިކަމުން ވާހަކައެއް ނުދައްކަވައެވެ. އެއީ ބާވައިލެއްވި ވަޙީއެއް ނޫނެވެ.”  [ސޫރަތުލް ނަޖުމް: 3-4]

ހަމައެފަދައިން، އުއްމު ސަލާމާ (ރ.އ) ގެ ރިވާޔަތެއްގައި، ބައެއް ދަލީލުތައް ސާފުނުވާ ވާރުތަވެރިކަމުގެ މައްސަލައަކާ ގުޅޭގޮތުން ރަސޫލާ (ޞޢވ) އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ވަޑައިގެންނެވި ދެ ބޭފުޅަކަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.
“އަޅުގަނޑަށް އެއްވެސް ކަމެއް ހާމަވެފައި ނުވާ މައްސަލައެއް އަޅުގަނޑުގެ ކުރިމައްޗަށް ގެނެސްފިނަމަ އަޅުގަނޑު އެކަން ނިންމާނީ އަޅުގަނޑުގެ އަމިއްލަ ޚިޔާލަށް ބަލައިގެން.”  (އަބޫ ދާއޫދު ރިވާކުރައްވާފައި)

3. އިޖްމާ (ޢިލްމުވެރިންގެ އިއްތިފާޤު) .

އިސްލާމީ އަމީރާތުގެ ކޯޓުތަކުން ނިންމާ ނިންމުންތަކުގައި އިއްތިފާގުން އަނެއް މައިގަނޑު އުސޫލެވެ.  މައްސަލައެއް ކޯޓުތަކުން ފުރިހަމައަށް ބަލައި، ކީރިތި ޤުރުއާނުން ނުވަތަ ނަބީ ޙަދީޘުން އެއްވެސް ޙުކުމެއް ނުފެނިއްޖެނަމަ، ޒިންމާދާރު ފަރާތްތަކުން މިކަންކަން ޙައްލުކުރަނީ އިއްތިފާޤުންނެވެ.  އިއްތިފާޤަށް އިޝާރާތް ކުރަނީ އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ އިއްތިފާޤުން ވަކި މައްސަލައެއްގައި އެއްބަސްވުމަށެވެ.

ޢަބްދުالله ބިން މަސްޢޫދު (ރ.އ) ގެ އަރިހުން ލިޔުއްވާފައިވާ ޙަދީޘެއް މިގޮތަށް ތާއީދުކުރެއެވެ.

“މައްސަލައެއް މީހަކު ޙުކުމް ކުރުމަށް ހުށަހަޅައިފިނަމަ ޤުރުއާނަށް ބަލައިގެން ޙުކުމް ކުރަންވާނެއެވެ. ޤުރުއާނުން ނުފެންނަނަމަ ރަސޫލާ (ޞޢވ) ގެ ސުންނަތަށް އިޝާރާތް ކުރަންވާނެއެވެ.”  (އަލްމުސްތަދުރަކުގައި އަލްޙަކީމް ރިވާކުރައްވާފައި) 

4. ޤިޔާސް (އެނަލޮޖިކަލް ރީޒަނިންގ) .

އިސްލާމީ އަމީރާތުގެ ޝަރުޢީ ނިޒާމުގައި ހަތަރުވަނަ އުސޫލަކީ ޤިޔާސް (އެނަލޮޖިކަލް ރިޒަނިންގ) އެވެ.  މި އުސޫލަކީ ޤުރުއާނުގައި، ޙަދީޘުން، ނުވަތަ އިޖްމާއިން (އިލްމުވެރިންގެ އިއްތިފާޤު) އެއްވެސް ސާފު ޙުކުމެއް ނުފެންނަ އާ ޙާލަތެއް އުފެދިއްޖެނަމައެވެ.

ބަހުގެ ގޮތުން ޤިޔާސްގެ މާނައަކީ “މިންކުރުން” ނުވަތަ “އަޅާކިޔުން” އެވެ.  ޤާނޫނީ އިބާރާތުން ބަލާއިރު، އެއީ ހިއްސާކުރެވޭ އަސްލު ސަބަބެއް (‘އިލާހު) ގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް، އަސްލު މައްސަލައެއްގެ ޙުކުމް އާ މައްސަލައަކަށް ފުޅާކުރުމަށެވެ.  މި އުސޫލުގެ ސަބަބުން އިސްލާމީ ޝަރީޢަތް އިލާހީ ހިދާޔަތުގައި ބިންވަޅު ނެގިގެން އުފެދެމުންދާ މައްސަލަތަކަށް ޢަމަލުކުރެވޭ ގޮތަށް ދެމިއޮތުން ކަށަވަރުވެގެންދެއެވެ.

ޤިޔާސްގެ ޞައްޙަކަން ކީރިތި ޤުރުއާނާއި ޙަދީޘްގައިވެސް ކަށަވަރުކޮށްދީފައިވެއެވެ.  މިސާލަކަށް ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ވެއެވެ.

إنَّ مَثَلَ عِيسَى عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.  (الایة)

“ހަމަކަށަވަރުން އީސާގެފާނު الله އަށް ދެއްކެވި ނަމޫނާއަކީ އާދަމްގެފާނުގެ ނަމޫނާއެއް ފަދައިންނެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެކަލޭގެފާނު އުފެއްދެވީ ދޮންވެލިގަނޑުންނެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނަށް ވިދާޅުވީ، ‘ވާށެވެ.’ އަދި އޭނާ ހުންނެވިއެވެ.”
(ސޫރަތުލް ޢިމްރާން: 59)

ولو ردوه إلى الرسول وإلى أولي الأمر منهم لعلمه الذين يستنبطونه منهم.  (الایة)

“އަދި އެމީހުންނަށް [އާންމު] ސަލާމަތާ ބެހޭ މައުލޫމާތު ނުވަތަ ބިރުވެރިކަމާ ބެހޭ މައުލޫމާތު އައުމުން، އެމީހުން އެކަން ވަށައިގެން ފަތުރާލައެވެ. އެކަމަކު އެބޭފުޅުން އެކަން އަނބުރާ ރަސޫލާއަށް ނުވަތަ އެބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން ބާރުވެރިންނަށް ރިފަރ ކުރިނަމަ،…”
(ސޫރަތުލް އަންނިސާ: 83)

މުޢާޛު ބިން ޖަބަލް (ރ.އ) ގެ ޙަދީޘަކުން ޤިޔާސް ބޭނުންކުރުމަށް އިތުރަށް ތާއީދުކުރެއެވެ.  ރަސޫލާ (ޞޢވ) އެކަލޭގެފާނު ޔަމަނަށް ފޮނުއްވުމުން އެކަލޭގެފާނު ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ.
“މައްސަލައެއް ހުށަހަޅާއިރު ކިހިނެއްތޯ ހުކުމް ކުރާނީ؟” 

މުޢާޛު ޖަވާބު ދެއްވީ: “الله ގެ ފޮތުންނެވެ.” 

ރަސޫލާ (ޞޢވ) ސުވާލު ކުރެއްވިއެވެ: “الله ގެ ފޮތުން ޙުކުމް ނުފެނިއްޖެނަމަ؟”

މުޢާޛު ވިދާޅުވިއެވެ: “ދެން الله ގެ ރަސޫލާގެ ސުންނަތުންނެވެ.” 

ރަސޫލާ (ޞޢވ) އަނެއްކާވެސް ސުވާލު ކުރެއްވިއެވެ: “ސުންނަތުން އެކަން ނުފެނިއްޖެނަމަ ކިހިނެއް ވާނީ؟”
މުޢާޛު ޖަވާބު ދެއްވީ: “ދެން އަޅުގަނޑުގެ ޚިޔާލު ބޭނުން ކުރާނަން އަދި އެކަމާ (އިޖްތިހާދަށް) އިހުމާލު ނުވާނަން.”

އެއަށްފަހު ރަސޫލާ (ޞޢވ) އޭނާގެ އުރަމަތީގައި ފިރުމާލައްވައި ވިދާޅުވީ، “ހުރިހާ ޙަމްދުތަކެއް ލިބެނީ، އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ރުހިވޮޑިގަންނަވާ ކަންކަމަށް އެކަލާނގެ ރަސޫލާގެ މަންދޫބަށް މަގުދައްކައިދެއްވި الله އަށެވެ.”  ސުނާން އަބޫދާއޫދު ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ) 

ޚުލާޞާކޮށް ދަންނަވާނަމަ، އައި.އީ.އޭގެ ޝަރުޢީ ނިންމުންތައް ބިނާވެފައިވަނީ، ޤުރުއާނާއި، ޙަދީޘާއި، އިޖްމާއާއި، ޤިޔާސްއިން ނެގިފައިވާ އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގެ އުޞޫލުތަކުގެ މައްޗަށެވެ.  މި މިންގަނޑުތަކުގެ ސަބަބުން އިސްލާމްދީނުގެ އުނގަންނައިދިނުންތަކާ އެއްގޮތަށް އިންސާފު ހިންގޭކަން ކަށަވަރުކޮށްދީ، އައިއީއޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ހުރިހާ ފަރުދުންގެ ހައްގުތައް ރައްކާތެރިކުރާ އޮނިގަނޑެއް ލިބިގެންދެއެވެ.

ޢަދުލުވެރިކަމަށް މަސައްކަތްކުރާ އެންމެހައި ފަރާތްތަކަށް ﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ކާމިޔާބު ދެއްވާށިއެވެ.  އަމީން.